Zal ik nou ook ’s iets vinden over ChatGPT en AI?
Met weemoed en ergernis zie ik het online steeds vaker langskomen: boekomslagen met afbeeldingen die je zonder enige diepgang aanstaren, uitgespuugd door AI, en schrijvers die verhaallijnen en zelfs hele teksten laten genereren door ChatGPT. Aangezien ik vind dat iedereen moet doen wat hij of zij wil, besloot ik mij lange tijd niet aan dit onderwerp te wagen. Tot vandaag.
Ik zal niet beginnen over het schenden van copyrights en het gebruik van bestaande werken om die autodidactische technieken mee te voeden. Als het op zo’n gevecht aankomt, delft de kunstenaar het onderspit. Ook ga ik de discussie niet aan over de inhoudelijke kwaliteit van boeken die door kunstmatige intelligentie tot stand zijn gekomen. Dat oordeel is nog altijd aan de lezer. Mijn vraag is: is het wenselijk en verstandig om als auteur/illustrator/animator e.d. gebruik te maken van genoemde technieken?
Om mijn verhaal te illustreren, duik ik eerst in het verleden.
Eer van je werk
Bij de uitgeverij waar ik mijn loopbaan begon, werden de omslagen van de boeken bepaald door de directie. Er ging een brief naar illustrator in kwestie, waarin de wensen als een scène werden beschreven. Brunette kijkt uit over zee / mijmerende blik / gekleed in zuidwester – om even een voorbeeld te noemen. Vervolgens ging de illustrator daarmee aan de slag.
Een aantal maanden later was de uitgeverij in rep en roer, wanneer het eindresultaat werd opgehaald en vol trots onthuld. Iedereen was het erover eens: dit was een kunstwerk. Dit was een verlengde van het verhaal in het boek en deed het eer aan.
(Ooit had een van de illustratoren overigens een verpleegster afgebeeld in een uniform uit de vijftiger jaren van de vorige eeuw. Dit paste niet meer bij de jaren ’80, waarin het verhaal zich afspeelde. De beste man kreeg opnieuw een brief, met daarin het verzoek om het uniform aan te passen. Omdat ik een aardig moppie kon tekenen, maakte ik een schets van een modern verpleegstersuniform, die werd toegevoegd als voorbeeld. Op het uiteindelijke resultaat stond ‘mijn’ uniform nagenoeg tot in detail afgebeeld.
Toen was ik nog een tikkie trotser. Maar dit even terzijde.)
Hoe dan ook, de directie bepaalde wat er op de cover kwam. De directie gaf de instructies aan de kunstenaar, de illustrator. Maar het eindproduct was een creatie van de kunstenaar en niet van de directie. Daar was geen twijfel over mogelijk.
Intelligentie dient de mens
Wat ik met mijn verhaal wil zeggen, is het volgende.
Techniek en de toekomst zijn niet tegen te houden en dat is maar goed ook. Zolang die techniek ons vooruitbrengt, naar nieuwe ontwikkelingen en inzichten, is het alleen maar aan te moedigen. Laat die vooral voor oplossingen zorgen en problemen uit de weg ruimen. Dit geldt ook voor kunstmatige intelligentie. De slechtwillenden die het gebruiken om mensen kwaad te doen, laat ik hier voor het gemak even buiten beschouwing. Het verschijnen van een groot licht gaat nu eenmaal altijd gepaard met een even grote duisternis. Maar het gebruik van deze technieken om kunst te creëren, vind ik een ander verhaal.
Het is heus wel voor te stellen, dat verlangen naar instant-inspiratie, dat ‘eens kijken waar ChatGPT mee op de proppen komt’. Het begint misschien als geintje, als idee, als reference-sheet, of als aanvulling op een verhaalidee, maar wordt nooit jouw creatie.
Door programma’s als ChatGPT en AI instructies te geven, waarna een plotlijn – al dan niet uitgewerkt – of afbeeldingen worden gegenereerd, geef je als kunstenaar het creatieve proces uit handen. De techniek is hier degene die creëert, niet degene die de wensen invoert.
Moet je dat willen als auteur, illustrator of animator?
En hoever gaat dat verlangen? Wanneer is het omslagpunt, dat creatievelingen zelf niet meer (willen) nadenken en zich zonder aarzeling tot deze technieken wenden? Gemak dient de mens, maar hier dient de mens het gemak – en waar leidt dat naartoe? Naar een volleerde kunstmatige intelligentie, ongetwijfeld. Maar ook naar een nieuwe vorm van massaproductie? Massaliteratuur, omgeven door omslagen zonder ziel? Ik hoop het niet.
Uiteraard moet een ieder weten wat hij of zij wil. Misschien dat op een dag de zoete lucht uit de opgeklopte ChatGPT en AI is geslagen en men weer inziet dat kunst een uiting is die moet worden gekoesterd. In de eerste plaats door de kunstenaar zelf.
* * *